Ashwagandha a kortyzol

Choć medycyna ajurwedyjska od tysięcy lat wykorzystuje cenne właściwości ashwagandhy, to w Europie witania ospała dość długo pozostawała mało znaną rośliną zielarską. Ostatnio zrobiło się o niej głośno, gdyż coraz więcej osób nie radzi sobie z nadmierną presją i szybkim trybem życia. Przeciwności, jakim musi stawić czoła współczesny człowiek, czasem rodzą bezradność i stają się źródłem chronicznego stresu. Ten negatywnie oddziałuje na organizm, wywołując dokuczliwe objawy psychosomatyczne. Czy ashwagandha obniża kortyzol? Co warto wiedzieć o hormonie stresu i witanii ospałej?

Czym jest kortyzol?

Kiedy człowiek napotyka na trudności lub znajduje się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia, w jego organizmie zostaje uruchomiona oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. Pełni ona rolę mechanizmu adaptacyjnego, który powstał w wyniku ewolucji i zwiększa szanse na przetrwanie. Wspomniane elementy osi wzajemnie na siebie oddziałują, gdyż wykazują liczne powiązania strukturalne i czynnościowe. W sytuacjach stresowych do nadnerczy napływają sygnały, które stymulują wytwarzanie kortyzolu w większych ilościach. Wspomniany hormon motywuje do podjęcia aktywności. Wyostrza zmysły, jednocześnie zapewniając jasność myślenia, dzięki czemu ułatwia opracowywanie nowych koncepcji i rozwiązań. Ponadto kortyzol pozwala organizmowi przejść w stan gotowości, mobilizując jego siły do podjęcia walki lub ucieczki.

Choć kortyzol często ukazuje się w negatywnym świetle, to jest niezbędny do życia. Osoby, u których obserwuje się jego niedostateczne stężenie, skarżą się na apatię, spadek koncentracji, ospałość i osłabienie motywacji. Z kolei jego nadmiar także negatywnie oddziałuje na zdrowie. Sprzyja stanom lękowym, depresji, spadkowi koncentracji, bezsenności, osłabieniu odporności, niestrawności oraz trudnościom z zajściem w ciążę. W niektórych przypadkach nasila objawy trądziku i prowadzi do huśtawki emocjonalnej.

Organizm funkcjonuje najlepiej, gdy ilość kortyzolu jest optymalna. Rano obserwuje się podwyższone stężenie hormonu stresu. Natura w ten sposób ułatwia człowiekowi wstawanie z łóżka oraz zapewnia mu motywację do podjęcia aktywności zawodowej. Jego zmysły ulegają wyostrzeniu, a procesy mózgowe przebiegają efektywniej, co umożliwia opracowywanie nowych koncepcji, pozwala również lepiej radzić sobie w pracy.

Kortyzol wytwarzany jest w nadnerczach, czyli
gruczołach znajdujących się na nerkach.

Jak kortyzol wpływa na organizm?

Kortyzol, który powstaje w dużych ilościach wskutek oddziaływania stresorów, zmienia funkcjonowanie ustroju. Pod jego wpływem jedne procesy spowalniają, a inne ulegają intensyfikacji. Z punktu widzenia ewolucji w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia nie ma znaczenia wydajne trawienie i synteza komórek odpornościowych. Aby człowiek stawił czoła agresorowi, jego mięśnie muszą być dobrze dotlenione i odżywione, a układ nerwowy wyczulony na bodźce. Serce mocniej pompuje krew, zachodzi też intensywniejsza wymiana gazowa. Jednocześnie w wątrobie glikogen zostaje rozłożony na cząsteczki glukozy. Wspomniany cukier prosty stanowi podstawowe paliwo energetyczne dla mózgu i mięśni.

Dzięki opisanym procesom człowiek może uciekać, walczyć i uważnie obserwować rozwój sytuacji, ponieważ jego zmysły stają się niezwykle wyczulone na bodźce. Pozwala to przewidzieć plan przeciwnika i podjąć działania adekwatne do sytuacji, które zwiększają szanse na przetrwanie.  

Zazwyczaj napaść nie trwa długo. Udaje się uciec przed agresorem lub pokonać go w bezpośrednim starciu. Wówczas stężenie kortyzolu powoli opada i następuje relaksacja. Procesy trawienne i odpornościowe powracają do normy.

Problem pojawia się, gdy przez dłuższy czas w organizmie utrzymuje się podwyższony poziom kortyzolu. Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy człowiek zmaga się z trudnościami, których nie udaje mu się łatwo zażegnać. Kiedy trzeba wypełnić dokumenty i zanieść je do urzędu, to stres pełni rolę mobilizującą. Poprawia funkcje poznawcze, przez co udaje się sprostać wyzwaniu. Po uporaniu się z zadaniem, następuje relaksacja i funkcje organizmu powracają do normy. Gorzej, gdy stres ma charakter długotrwały, np. wynika z przedłużającej się sprawy rozwodowej, napiętej atmosfery w rodzinie, trudności finansowych i zawodowych. W stanach wzmożonego napięcia nerwowego kluczową rolę odgrywają samodzielnie wypracowane mechanizmy adaptacyjne. Niektórzy lepiej sobie radzą, gdyż wyciszają się dzięki jodze lub aktywności fizycznej.

Jak przewlekły stres oddziałuje na organizm człowieka?

Przewlekły stres ma zgubny wpływ na organizm, gdyż zakłóca prawidłowe funkcjonowanie ustroju. Powstaje w sytuacjach, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia życia, lecz rodzą dyskomfort. Niepewność, która towarzyszy różnym sytuacjom życiowym, zwiększa wydzielanie kortyzolu. Wówczas hormon stresu może utrzymywać się na wysokim poziomie przez dłuższy czas. Wiele osób nie radzi sobie z napięciem nerwowym, dlatego wpływa ono negatywnie na ich funkcjonowanie i samopoczucie.

Wysokie stężenie kortyzolu sprawia, że spowolnieniu ulega praca układu immunologicznego. Ten mniej wydajnie produkuje komórki odpornościowe, które zwalczają patogeny. Mikroorganizmy chorobotwórcze wykorzystują jego słabość, dlatego osoby przeżywające napięcie nerwowe tak często chorują na grypę i przeziębienie, wiele z nich skarży się na nawroty opryszczki.

Jednocześnie kortyzol stara się utrzymać organizm w stanie gotowości, dlatego pobudza i wyostrza zmysły. Pozwala to w porę dostrzec zagrożenie, ale z drugiej strony utrudnia zasypianie. Człowiek, który wstaje zmęczony z łóżka, gorzej reguluje swoje emocje, zmaga się z ogólnym rozdrażnieniem i brakiem energii do działania. Aby dodać sobie sił witalnych, sięga po wysokokaloryczne przekąski. Sprzyja to rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych, w tym insulinooporności, cukrzycy, miażdżycy i otyłości.

Przewlekłe napięcie nerwowe, któremu towarzyszy wydzielanie dużych ilości kortyzolu, zaburza proces trawienia. W rezultacie pojawiają się wzdęcia, ból brzucha, nudności, a konsystencja stolca jest nieprawidłowa.

Długo utrzymujący się wysoki poziom kortyzolu często idzie w parze ze stanami zapalnymi, które sprzyjają rozwojowi chorób autoimmunologicznych. Wśród najczęściej spotykanych wymienia się nieswoiste zapalenie jelit, chorobę Leśniowskiego-Crohna, łuszczycę i reumatoidalne zapalenie stawów.

Kortyzol oddziałuje negatywnie na nastrój. Gdy przez dłuższy czas utrzymuje się na wysokim poziomie, dochodzi do rozwoju nerwic, stanów lękowych i depresyjnych. Człowiek traci chęć do działania i odczuwa wewnętrzną pustkę.

Czym jest ashwagandha i co warto o niej wiedzieć?

Ashwagandha, znana w Polsce także jako witania ospała, to roślina zielarska, którą od tysięcy lat stosuje się w medycynie ajurwedyjskiej. Już w starożytności dostrzeżono jej ogromny potencjał. Słynie ona z działania tonizującego, ponadto reguluje poziom energii i wspomaga funkcje poznawcze. Witania ospała pozostaje blisko spokrewniona z ziemniakiem, pomidorem, papryką i miechunką, gdyż należy do roślin psiankowatych. Nie występuje w Europie, rośnie na obszarze Sri Lanki, Indii, Nepalu, Bangladeszu, Pakistanu oraz w północnej części Afryki.

Ashwagandha jako adaptogen – co to oznacza?

Ashwagandha stała się bardzo popularna, gdy naukowcy odkryli jej właściwości adaptogenne. Adaptogeny to rośliny, które nie wykazują zgubnego i toksycznego oddziaływania na organizm człowieka. Jednocześnie pomagają mu lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami, czyniąc go bardziej odpornym na stres. Zawarte w nich substancje sprawiają, że w organizmie zostaje przywrócony stan wewnętrznej równowagi. 

Kortyzol a ashwagandha – jak dokładnie przedstawia się zależność między wydzielaniem hormonu stresu a suplementacją witanii ospałej? 

Ashwagandha a kortyzol

Naukowcy zauważyli, że ashwagandha może regulować poziom kortyzolu, gdy jego stężenie jest zbyt wysokie lub zbyt niskie. W ten sposób wspiera przywrócenie stanu wewnętrznej równowagi i prawidłowe funkcjonowanie ustroju.

Ponadto naukowcy zauważyli, że ekstrakt z ashwagandhy pozwala redukować objawy towarzyszące stresowi oraz stanom lękowym. Ta roślina adaptogenna wykazuje wyjątkowo uniwersalne działanie.

Informacje zawarte na blogu nie powinny być wykorzystywane lub traktowane jako porada medyczna.

Bibliografia:

1. Andrade C, Aswath A, Chaturvedi SK, Srinivasa M, Raguram R. A double-blind, placebo-controlled evaluation of the anxiolytic efficacy ff an ethanolic extract of withania somnifera. Indian J Psychiatry. 2000 Jul;42(3):295-301. PMID: 21407960; PMCID: PMC2958355.
2. Candelario M, Cuellar E, Reyes-Ruiz JM, Darabedian N, Feimeng Z, Miledi R, Russo-Neustadt A, Limon A. Direct evidence for GABAergic activity of Withania somnifera on mammalian ionotropic GABAA and GABAρ receptors. J Ethnopharmacol. 2015 Aug 2;171:264-72. doi: 10.1016/j.jep.2015.05.058. Epub 2015 Jun 9. PMID: 26068424.
3. Chandrasekhar K, Kapoor J, Anishetty S. A prospective, randomized double-blind, placebo-controlled study of safety and efficacy of a high-concentration full-spectrum extract of ashwagandha root in reducing stress and anxiety in adults. Indian J Psychol Med. 2012 Jul;34(3):255-62. doi: 10.4103/0253-7176.106022. PMID: 23439798; PMCID: PMC3573577.
4. Cooley K, Szczurko O, Perri D, Mills EJ, Bernhardt B, Zhou Q, Seely D. Naturopathic care for anxiety: a randomized controlled trial ISRCTN78958974. PLoS One. 2009 Aug 31;4(8):e6628. doi: 10.1371/journal.pone.0006628. PMID: 19718255; PMCID: PMC2729375.
5. Jonczyk P.; Kortyzol – hormon o charakterze antyanabolicznym; Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 2014, s. 17-26
6. Kmieć M.L., Broniarczyk-Dyła G.; Wpływ stresu na kondycję naszej skóry; Clinical Dermatology, 10 (2), 2008, s. 105-107
7. Kugelstadt A.; Gdy ciało i dusza wysyłają s.o.s. Jak przyczyny chorób odnaleźć w psychice?; Wydawnictwo Otwarte, 2021
8. Musiala N., Holynska-Iwan I., Olszewska-Slonina D.; Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie; Diagnostyka Laboratoryjna, 54 (1), 2018, s. 29-36
9. Nurkowski Ł. M., Zbroch E.; Wpływ stresu psychofizycznego na występowanie nadciśnienia tętniczego; Pielęgniarstwo Polskie, 74 (4), 2019, s. 407-414
10. Orzechowska A.; Psychosomatyka – kiedy umysł wykorzystuje ciało do powiedzenia czegoś ważnego; Charaktery, 11 (310), 2022, s. 40-44
11. Panossian, Alexander G et al. Evolution of the adaptogenic concept from traditional use to medical systems: Pharmacology of stress- and aging-related diseases; Medicinal research reviews vol. 41,1 (2021): 630-703.doi:10.1002/med.21743
12. Singh N., Bhalla M., de Jager P., Gilca M.; An overview on ashwagandha: a Rasayana (rejuvenator) of Ayurveda; African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines, 8 (5S), 2011
13. Sobieszczańska B.; Wpływ stresu na homeostazę przewodu pokarmowego; Gastroenterologia Polska, 19 (1), 2012, s. 16-20
14. Zimecki M., Artym J.; Wpływ stresu psychicznego na odpowiedź immunologiczną; Postępy Hig Med Dosw, 58, 2004, s. 166-175