Endometrioza – czym jest? Objawy i zapobieganie

Doświadczasz tak silnych bóli menstruacyjnych, że nie jesteś w stanie normalnie funkcjonować? Mimo starań nadal nie zostałaś mamą? Być może chorujesz na endometriozę. To schorzenie dotyka ponad milion Polek w wieku rozrodczym. Jednak mimo coraz większej świadomości na temat tej choroby, diagnozowana jest zazwyczaj bardzo późno. Jak sprawdzić, czy dotyczy również Ciebie? Poznaj objawy endometriozy i sprawdź, jak możesz sobie pomóc.

Czym jest endometrioza? 

Endometrioza to schorzenie, które polega na obecności tkanki podobnej do błony śluzowej macicy (tzw. endometrium) poza jej jamą. Ta tkanka może rozwijać się na różnych narządach wewnętrznych w obrębie miednicy mniejszej, takich jak jajniki, jajowody, powierzchnia macicy, pęcherz moczowy czy jelita. 

Choć endometrium u zdrowej kobiety rośnie wewnątrz macicy i jest zrzucane podczas miesiączki, w przypadku endometriozy tkanka ta znajduje się również poza macicą, co prowadzi do stanów zapalnych, blizn i innych problemów zdrowotnych.

Endometrioza może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak niepłodność, przewlekłe bóle, problemy związane z układem moczowo-płciowym czy zaburzenia psychiczne wynikające z chronicznego bólu i dyskomfortu. Właśnie dlatego kluczowa jest jak najszybsza diagnoza, która powoli odzyskać dobre samopoczucie i zmniejszyć dolegliwości bólowe.

Endometrioza – rodzaje

Istnieją różne rodzaje endometriozy, z których każdy może mieć odmienny wpływ na zdrowie kobiety oraz jej płodność. 

1. Endometrioza otrzewnowa – to najczęstsza forma endometriozy, w której komórki endometrialne rosną na powierzchni otrzewnej, czyli błony surowiczej, pokrywającej narządy wewnętrzne w jamie brzusznej. Endometrioza otrzewnowa może objawiać się ogniskami endometriozy o różnej wielkości, które mogą znajdować się na narządach takich jak jajniki, jelita, pęcherz moczowy, czy moczowody. Te ogniska endometriozy powodują silne bóle menstruacyjne, bóle miednicy oraz inne objawy związane z cyklem miesiączkowym.
2. Endometrioza jajnikowa – to forma endometriozy, w której komórki endometrialne rosną wewnątrz jajników, powodując powstawanie torbieli endometrialnych. Te torbiele bywają bolesne i mogą prowadzić do poważnych zaburzeń funkcji jajników, a także problemów z płodnością. Endometrioza jajnikowa jest często obserwowana u kobiet z endometriozą otrzewnową.
3. Endometrioza głęboko naciekająca – to bardziej zaawansowana i agresywna forma endometriozy, w której komórki endometrialne przenikają głęboko w tkanki narządów, takich jak moczowody, pęcherz moczowy, jelita, czy nawet ścianę macicy. Endometrioza głęboko naciekająca może powodować silne bóle miednicy, zaburzenia funkcji narządów, takich jak problemy z oddawaniem moczu czy kału, a także może być powiązana z poważnymi problemami z płodnością.

Rozpoznanie konkretnego rodzaju endometriozy jest kluczowe dla właściwego zarządzania i leczenia choroby. Dlatego tak istotne jest dokładne zbadanie i diagnoza przez ginekologa, który specjalizuje się w tym temacie. Każda forma endometriozy może wymagać unikatowego podejścia terapeutycznego, uwzględniającego między innymi charakterystykę objawów oraz ich nasilenie.

Stopnie zaawansowania endometriozy

Endometrioza to choroba, która może mieć różne stopnie zaawansowania, zwykle oceniane podczas laparoskopii, czyli minimalnie inwazyjnej procedury diagnostycznej, która pozwala na bezpośrednie oglądanie wnętrza jamy brzusznej. Wyróżnia się aż 4 z nich. Czym się charakteryzują?

1. Stopień I (minimalny) – endometrioza minimalna charakteryzuje się pojedynczymi lub kilkoma małymi skupiskami endometrialnej tkanki poza macicą. W tym stopniu mogą występować niewielkie blizny lub zrosty, ale są one ograniczone.
2. Stopień II (lekki) – w stopniu lekkim obserwuje się większą liczbę skupisk endometriozy oraz niewielkie zrosty i blizny w obrębie miednicy mniejszej. Są one umiarkowanie rozległe, ale nadal ograniczone.
3. Stopień III (umiarkowany) – endometrioza umiarkowana charakteryzuje się większą rozległością skupisk endometrialnej tkanki oraz zrostów, które mogą prowadzić do ograniczenia ruchomości narządów w miednicy. Zrosty mogą obejmować jajowody, jajniki, powierzchnię macicy oraz inne struktury anatomiczne.
4. Stopień IV (ciężki) – endometrioza ciężka jest najbardziej zaawansowanym stadium choroby, charakteryzującym się rozległą obecnością endometrialnej tkanki poza macicą oraz licznych zrostów i blizn w obrębie miednicy mniejszej. Zrosty mogą prowadzić do znacznego upośledzenia funkcji narządów, a nawet prowadzić do trudności z zajściem w ciążę lub doświadczenia przewlekłego bólu.

Jakie są przyczyny endometriozy?

Niestety wciąż nie ma pewności co do tego, co jest przyczyną endometriozy. Najczęściej przywoływana teza to “teoria regurgitacji", albo jak inaczej się ją nazywa - teoria wstecznej menstruacji. Co to takiego?

Wyobraź sobie, że podczas Twojej miesiączki niektóre kawałki śluzówki macicy (endometrium) nie wychodzą jak należy przez szyjkę macicy, ale wręcz cofają się wstecz przez jajowody. Tam, gdzie te fragmenty się zatrzymają - na przykład na trzewiach, jajnikach, czy nawet w pęcherzu - mogą się przyczepić i rozwijać. Trochę jak nieproszeni goście, którzy się zgubili, ale postanowili zostać na dłużej i jeszcze robią Ci okropny bałagan.

Inne możliwe czynniki ryzyka, które mogą przyczyniać się do rozwoju endometriozy, to przede wszystkim:

• genetyka – istnieje silny związek między występowaniem endometriozy a obecnością w rodzinie innych przypadków tej choroby. Kobiety, których matka lub siostry cierpiały na endometriozę, mają większe ryzyko jej wystąpienia;
• zaburzenia hormonalne – hormony, zwłaszcza estrogen, odgrywają istotną rolę w rozwoju i utrzymaniu endometriozy. Niektóre kobiety z endometriozą mają zaburzenia w metabolizmie estrogenów lub nadmierną aktywność receptora estrogenowego w tkankach endometrialnych poza macicą;
• nieprawidłowości w działaniu układu odpornościowego – niektóre badania sugerują, że dysfunkcje układu odpornościowego mogą sprzyjać rozwojowi endometriozy. Osoby z endometriozą mają nierzadko nieprawidłową reakcję immunologiczną na komórki endometrium, co ułatwia ich przyczepienie się do innych tkanek;
• ekspozycja na estrogeny – niektóre czynniki środowiskowe mogą zwiększać ryzyko rozwoju endometriozy poprzez zwiększenie ekspozycji na estrogeny. Należą do nich długotrwałe stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych lub terapii zastępczej w okresie menopauzy, które zawierają estrogeny.

Endometrioza – kogo najczęściej dotyczy?

Endometrioza to choroba, która może pojawić się u kobiet w różnym wieku, ale najczęściej zdarza się między 25. a 40. rokiem życia. Szacuje się, że dotyka około 10% kobiet w wieku rozrodczym.

Co do czynników ryzyka, genetyka odgrywa ważną rolę, ale nie jest to jedyny czynnik. Kobiety, które nie rodziły dzieci, mają większe ryzyko zachorowania. Styl życia także ma znaczenie - palenie papierosów zwiększa ryzyko endometriozy, a coraz więcej dowodów wskazuje na związek między chorobą a otyłością.

Jakie są objawy endometriozy? 

Obawiasz się, że także cierpisz na endometriozę? Poznaj więc jej objawy i sprawdź, czy także Cię dotyczą.

1. Silne bóle menstruacyjne (dysmenorrhea) – jednym z najbardziej charakterystycznych objawów endometriozy są silne bóle podczas miesiączki, które są znacznie bardziej nasilone niż typowe dolegliwości menstruacyjne. Bóle bywają tak intensywne, że znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie.
2. Bóle miednicy – endometrioza często powoduje bóle w dolnej części brzucha lub miednicy, które mogą występować nie tylko podczas menstruacji, ale także w innych momentach cyklu menstruacyjnego.
3. Bóle podczas stosunku płciowego – kobiety z endometriozą często doświadczają bólu podczas współżycia seksualnego, co znacząco wpływa na ich życie seksualne i relacje partnerskie.
4. Zaburzenia miesiączkowania – endometrioza często prowadzi do nieregularnych lub obfitych miesiączek, a także krwawień międzymiesiączkowych.
5. Problemy z układem moczowo-płciowym – objawy mogą obejmować ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu, a nawet krwiomocz.
6. Problemy z jelitami – endometrioza może powodować bóle brzucha związane z oddawaniem stolca, zaparciami, biegunkami lub krwawieniem z odbytu.
7. Problemy z płodnością – u niektórych kobiet endometrioza może prowadzić do trudności w zajściu w ciążę lub utrzymaniu jej, co może być pierwszym sygnałem problemów zdrowotnych.
8. Inne objawy – zmęczenie chroniczne, nudności, wymioty, bóle głowy, zawroty głowy, a nawet problemy ze wzrokiem lub oddychaniem.

Endometrioza to schorzenie, które może manifestować się różnorodnymi objawami, ale ich charakter bywa zróżnicowany i nie zawsze jest jednoznaczny. W niektórych przypadkach endometrioza przebiega bezobjawowo, co utrudnia postawienie diagnozy.

Jak zdiagnozować endometriozę?

Diagnoza endometriozy może być trudna i wymaga dużej współpracy między pacjentką a lekarzem specjalistą, najczęściej ginekologiem. Istnieją różne kroki, które mogą być podejmowane w celu diagnozy endometriozy. Co się do nich zalicza?

• Wywiad medyczny – lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad medyczny, w którym zapyta o historię menstruacji, obecność bólu miednicy, problemy z płodnością oraz inne objawy, które mogą sugerować obecność endometriozy.
• Badanie fizyczne – podczas badania fizycznego lekarz może poszukiwać ewentualnych oznak endometriozy, takich jak bolesność podczas ucisku w okolicy miednicy czy nieprawidłowości w badaniu per rectum (badanie odbytnicze).
• Obrazowanie medyczne – zazwyczaj pierwszym krokiem w diagnozie endometriozy jest ultrasonografia, która może pomóc w wykryciu zmian w obrębie narządów miednicy. W przypadku podejrzenia poważniejszych zmian, jak torbiele jajnika czy naciekanie na narządy, zlecane bywa również badanie MRI (rezonans magnetyczny).
• Laparoskopia – ostateczną diagnozę endometriozy najczęściej stawia się za pomocą laparoskopii. Jest to minimalnie inwazyjna procedura chirurgiczna, podczas której lekarz wprowadza cienki endoskop wyposażony w kamerę przez niewielkie nacięcia w okolicach pępka. Pozwala to na bezpośrednią obserwację wnętrza jamy brzusznej i ewentualne pobranie próbek tkanek celem potwierdzenia obecności endometriozy.
• Badania histopatologiczne – w przypadku laparoskopii pobiera się próbki tkanki, które są następnie poddawane badaniom histopatologicznym pod mikroskopem, aby potwierdzić obecność zmian endometrialnych.

Diagnoza endometriozy jest skomplikowana ze względu na różnorodność objawów oraz fakt, że niektóre kobiety mogą chorować na endometriozę bez wyraźnych objawów. Dlatego istotne jest przeprowadzenie dokładnej oceny przez doświadczonego specjalistę, aby ustalić odpowiedni plan diagnostyczny i wprowadzenie leczenia.

Endometrioza a zajście w ciążę

U niektórych kobiet z endometriozą występuje obniżona płodność, głównie z powodu uszkodzenia jajników, zrostów w obrębie narządów miednicy, zaburzeń cyklu miesiączkowego oraz wpływu negatywnego środowiska zapalnego, które może powodować endometrioza. Z tego powodu kobiety z endometriozą mogą mieć trudności z zajściem w ciążę.

Nie zawsze jednak tak się dzieje, więc nie musisz od razu obawiać się, że nigdy nie zostaniesz mamą. Wiele kobiet z endometriozą zachodzi w ciążę naturalnie i bez problemów (nawet 50-60%). Stopień nasilenia choroby oraz jej lokalizacja mogą mieć wpływ na to, czy endometrioza wpłynie na płodność danej kobiety. 

Ważne jest, aby każda kobieta z endometriozą, która planuje ciążę, skonsultowała się z lekarzem specjalistą w dziedzinie leczenia niepłodności i endometriozy, aby ustalić najlepszy plan działania.

Należy jeszcze raz podkreślić, że choć endometrioza może mieć wpływ na płodność kobiet, nie oznacza to automatycznie, że uniemożliwia zajście w ciążę. Istnieją różne czynniki, które mogą wpływać na zdolność kobiety z endometriozą do zajścia w ciążę, dlatego każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia i oceny przez lekarza specjalistę.

Co warto wiedzieć o endometriozie – podsumowanie

Endometrioza jest poważnym schorzeniem, które dotyka wielu kobiet na całym świecie. Obecnie trwają liczne badania nad mechanizmami choroby, jej przyczynami oraz skutecznymi metodami leczenia. 

Jednocześnie rośnie liczba specjalistycznych ośrodków zajmujących się endometriozą, które oferują kompleksową opiekę medyczną i wsparcie dla pacjentek. Dzięki temu kobiety z endometriozą mogą otrzymać skuteczną opiekę, dostęp do nowoczesnych metod diagnostycznych, jak również wsparcie psychologiczne i emocjonalne.

Pomimo wyzwań związanych z endometriozą, rosnąca świadomość społeczna oraz zaangażowanie specjalistów dają nadzieję na poprawę jakości życia kobiet dotkniętych tą chorobą. Dalsze badania i innowacje mogą przyczynić się do skutecznego zarządzania endometriozą oraz poprawy dostępu do wysokiej jakości opieki medycznej dla wszystkich pacjentek.

Bibliografia:

Szyłło K., Górski J., Endometrioza – rozpoznanie, leczenie według współczesnych rekomendacji, Przegląd menopauzalny 2011; 6: 464-468.

Wedziuk-Reszka A., Rola żywienia w profilaktyce i leczeniu endometriozy, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/inne/rola-zywienia-w-profilaktyce-i-leczeniu-endometriozy/ [dostęp 25.03.2024].